هیچ وقت مغرور نشو؛

برگ ها درست وقتی می ریزند که فکر می کنند طلا شده اند!

401

 چو کم نور است چشمی،بار عینک می کشد بینی

ز بینی باید آموزی ره همسایه داری را

401

 انسان خردمند همه چیز را نمی داند، فقط احمق ها هستند که خیال می کنند همه چیز را می دانند.

401

 می گن خدا ابر رو به گریه می اندازه تا گلی بخنده، پس هر وقت گریه کردی ناراحت نشو، چون یکی داره می خنده!

401

 تصمیم مثل ماهی است؛ گرفتنش آسان است و نگهداریش سخت.

401

 زندگی زیباست، حتی اگر کور باشی؛

خوش آهنگ است، حتی اگر کر باشی؛

امّا بی ارزش است، اگر ثانیه ای عاشق نباشی!

401

   ماندلا روی همه ی سیاهان را سفید کرد.

401

ابراهیم نیستم،

امّا کودک درونم را قربانی کسی کردم که ارزشش کمتر از یک گوسفند بود...!!!

نیروانا جم

شمس لنگرودی:

اززحمت کشان، خارپشت را دوست دارم،

از پستانداران، خفاشان را،

از خزندگان، ماران را دوست دارم

و از گزندگان، آدمیان را...!!!

نیروانا جم

 «تا بال نداشتم، قفس تنگ نبود.»

این یک مصراع از شاعر بزرگ قرن یازدهم « بیدل دهلوی» می تواند خلاصه ی درد دل مشترک همه ی دانایان از خلقت آدم تا پایان عالم باشد. و چه قدر مفهوم در این چند کلمه پنهان است! بحث شخص بیدل دهلوی و یا نقد هنر شاعری اش نیست. بیدل و شعرش بهانه ای است که سر حرف دلمان را باز کنیم.

از قدیم گفته اند و شنیده ایم که:«عاقل مباش تا که غم دیگران خوری/ دیوانه باش تا که غمت دیگران خورند.»

دانایی و فرهنگ با شکوه ترین زیور یک انسان و نیز گران بهاترین آرایه ی اوست که به هیچ وجهی قابل قیمت گذاری و خرید و فروش نیست. کسی که به فرامرز سرزمین دانایی پا می گذارد، برای همیشه از نادانان متمایز می شود، و چون همیشه ی تاریخ، دانایان در اقلیّت بوده اند، مثل همه ی اقلیّت های قومی و مذهبی در تمام کشورهای دنیا، محدودیت هایی داشته اند، محدود و محصور می شوند و چه بسا همین فرّ و دانش بلای جانشان می گردد.

به یاد بیاوریم گالیله را که با دانستن این که زمین بر روی شاخ گاو و پیکر ماهی نیست بلکه کُرویست و به دور خورشید می چرخد؛ جانش را داشت از دست می داد. و به یاد بیاوریم منصور حلاج را که با شهودی که یافته بود، سر به دار سپرد و جان باخت؛ چون« جُرمش این بود که اسرار هویدا می کرد». در مثال های کوچکتر و محسوس تر، کسانی که به اطلاعات طبقه بندی شده و محرمانه و سرّی از یک مجموعه دست پیدا می کنند، در نهایت هیچ راهی جز مرگ پیش رو ندارند. برای همین است که گفته می شود:« به تو چه...؟!» یا«تو سر پیاز هستی یا ته پیاز؟» یا « به سری که درد نمی کند دستمال نمی بندند.» یا«زبان سرخ سر سبز می دهد بر باد» و هزاران هزار مثل و متل که آدمی را از فهمیدن باز می دارد.

این طور است که اکثریت مردم ترجیح می دهند« عوام» باشند تا « دانا». حالا باید بپرسیم این اپیدمی جهالت و نادانی به سود کیست؟ هر چه که رعیت نادان باشد؛ توقعش از اربابش کمتر است و هر چه شهروند از حقوقش کمتر آگاه باشد، شهردار و شهربان راحت ترند و هر چه که دانشجو و دانش آموز کمتر اهل تحقیق و تفحّص باشد، استاد و معلم هم برای پاسخگویی کمتر به زحمت می افتد. و نتیجه اش می شود جامعه ای « ایستا» که فقط  معدودی باهوش و رند دمار از روزگار عوام می کشند و با پنبه ای که به دست خود عوام کاشت و داشت و برداشت شده است؛ سرشان را می برند.هرگز « هوش» مترادف «دانش» نبوده و نیست و اگر هم در جاهایی به کار رفته، این اشتباه فاحش باید ترمیم و اصلاح شود.

دین ما و پیامبر ما هرگز چنین چیزی را از ما نخواسته و گرنه توصیه نمی کردند که « به طلب علم بروید حتی اگر در چین باشد.» یا « دانش را از گهواره تا گور بجویید.» اما چه شده که با این همه سفارش بزرگان دین و اخلاق هنوز روزگار مان از جهل و نادانی سیاه است؟! فکر می کنم جوابش این باشد که برای دانایی ما انسان ها، دست هایی نامریی حدّ و مرز تعیین می کنند و ما اجازه نداریم پایمان را از آن فراتر بگذاریم. و به همان داشته های اندک خود قانع باشیم و ببالیم. گاندی فرزانه می گوید:« از کسی که کتابخانه دارد و کتاب های زیادی خوانده نهراسید؛ بلکه از کسی بترسید که یک کتاب دارد و آن را مقدّس می شمارد، در حالی که آن را یک بار هم نخوانده است.» به قول دکتر علی شریعتی:« درد انسان متعالی عشق و تنهایی است.»

در چنین فضای محدودی که می توان اسمش را یک قفس باز و بزرگ گذاشت؛ دانایی آفت جان محسوب می شود و انسان فرهیخته تنها می ماند؛ در حالی که نسبت به آن هایی که او را تنها می گذارند عشق نثار می کند.

ثمره ی دانایی، همان عصاره ی هستی و رگ حیاتبخش کاینات، یعنی« عشق ورزی» است که البته عوام با وجود احتیاج بدان، خریدارش نیستند. چون سلیقه ی عوام را قیّم آنها، یعنی سیاستمداران شکل می دهند و سیاست هم از ازل تا ابد با عشق و انسانیت و فرهنگ در نزاع بوده و هست.

هرگاه با مطالعه و تحقیق بال و پر باز می کنی، می بینی که در قفس تنگی گرفتاری که نمی توانی، پرواز کنی.

« زین پیش که دل قابل فرهنگ نبود

از پیچ و خم تعلّقم ننگ نبود

آگاهی ام از هر دو جهان وحشت داشت

تا بال نداشتم، قفس تنگ نبود.»*

برای همه ی شما لذّت دانایی و زینت دانش را آرزو می کنم!

*رباعی بیدل دهلوی